Webshop

Sleutels voor effectief begrijpend lezen

INLEIDING

Naar aanleiding van de verslechterde resultaten van de peilingsproeven Nederlands – begrijpend lezen en luisteren van 2018 startte het Ministerie van Onderwijs een actieplan om scholen te sensibiliseren rond het belang van goed (begrijpend) leesonderwijs en een goede aanpak ervan. Diverse onderwijsondersteuners gingen aan de slag om leerkrachten in het basisonderwijs te helpen om het begrijpend leesonderwijs te versterken.

In de publicatie ‘Sleutels voor effectief begrijpend lezen, inspiratie voor een eigentijdse didactiek in het basisonderwijs (VLOR, 2019)’ reiken onderzoekers van Centrum voor Taal en Onderwijs en de UGent vijf didactische sleutels aan om het begrijpend leesonderwijs te versterken:
1 functionaliteit,
2 transfer,
3 interactie,
4 leesmotivatie
5 strategie-instructie.

Tijd voor Taal - accent

Tijd voor Taal - accent werd ruim voor het verschijnen van het rapport geschreven, maar heel wat van deze principes waren toen reeds gekend als sterke krachtlijnen voor goed begrijpend leesonderwijs. Deze tekst verduidelijkt voor welke van de sleutels voor effectief begrijpend lezen Tijd voor Taal - accent implementatie- en groeikansen aanbiedt, met als uiteindelijke doel leraren in eigenaarschap (bijkomende) stappen te laten zetten om deze sleutels systematischer in hun onderwijs toe te passen.

DIDACTISCHE SLEUTEL FUNCTIONALITEIT

Je werkt aan functionaliteit door ervoor te zorgen dat de leesopdrachten voor de leerlingen uitdagend en betekenisvol zijn. Leerlingen moeten een tekst wíllen lezen, bijvoorbeeld

als ze door het lezen van de tekst een probleem kunnen oplossen,
als ze getriggerd zijn door de kaft en willen weten wat er met het hoofdpersonage zal gebeuren,
als ze meer willen weten over het onderwerp.

Geef dus uitdagende, authentieke leesopdrachten waarbij leerlingen met een concreet doel lezen dat aansluit bij hun dagelijkse leven en/of bij hun interesses.

Tijd voor Taal - accent voorziet aparte lessen voor begrijpend lezen waarin, via directe instructie, gewerkt wordt aan het begrijpen en interpreteren van diverse tekstsoorten. De selectie van teksten (= authentieke teksten) gebeurde op basis van een taalthema, wat impliceert dat heel wat lessen begrijpend lezen verder verwerkt worden in lessen die een ander taaldomein beklemtonen. Zo wordt bijvoorbeeld wat je leest in een les begrijpend lezen, verwerkt in een schrijfles enz. Deze betekenisvolle en/of functionele lessen bieden op die manier een bredere context, een diepgaandere verwerking en de nodige uitdaging én ze zijn tegelijkertijd motiverend voor de leerlingen.

In de accentweek is er bovendien extra aanbod voor toegepast, begrijpend of informatief lezen om in te zetten naargelang de noden van de leerlingen.

DIDACTISCHE SLEUTEL INTERACTIE

Interactie kun je opdelen in twee grote luiken: enerzijds de interactie tussen de leerlingen en de leerkracht, anderzijds de interactie tussen de leerlingen
onderling.
Het is belangrijk om beide vormen van interactie te integreren tijdens het begrijpend lezen.

Tijd voor Taal - accent zet sterk in op de interactie tussen leerkracht en leerling voor, tijdens en na het lezen van een tekst. De handleiding beschrijft een aanpak voor:
> het activeren van de voorkennis en het leesdoel,
> het beklemtonen van inhoudelijke en vormelijke aspecten van de tekst (cfr. de tekstsoort)
> het nagaan of de tekst begrepen is en hoe de tekst zich verhoudt tot de voorkennis, eigen ervaringen enz.

Bovendien stimuleert Tijd voor Taal - accent de interactie tussen leerlingen.
Elk leerjaar hanteert 8 vaste coöperatieve werkvormen (telkens vier nieuwe en vier overgedragen vanuit het vorige leerjaar) om leerkrachten en leerlingen vertrouwd te maken met werkvormen om samenwerkend te leren. Deze coöperatieve werkvormen worden, verspreid over de lessen, in elk thema gebruikt.

DIDACTISCHE SLEUTEL STRATEGIE-INSTRUCTIE

Een strategie is een mentale tool die leerlingen inzetten om hun begrip te ondersteunen, te monitoren of te herstellen. Door het gebruik van gepaste strategieën krijgen leerlingen zelf meer greep op het proces van begrijpend lezen, kunnen ze dat proces ook beter bewaken en bijsturen en worden ze zo betere begrijpend-lezers.

Een goede taalgebruiker zet een aantal stappen voor, tijdens en na de taaltaak. Tijd voor Taal - accent zet in op tien leesstrategieën die in elk leerjaar ingeslepen worden door er expliciete directe instructie rond te geven en ze frequent onder de aandacht te brengen. Waar mogelijk modelleert de leerkracht een bepaalde strategie (hardop denkend voordoen). De leerling past die nadien toe, hetzij onder begeleiding van de leerkracht, hetzij zelfstandig. De leerling vindt daarvoor de strategieën op de uitvouwbare flappen van het werkschrift zodat ze handig ingezet kunnen worden bij elke leestekst uit Tijd voor Taal – accent.

Voor het lezen
1 Voorkennis activeren op basis van de kaft en de inhoud.
2 Nadenken over de bedoeling van de tekst.
3 Voorspellen
4 Nadenken over het teksttype.
Tijdens het lezen
5 De hoofdgedachte bepalen.
6 Nadenken over de structuur van de tekst.
7 Tussentijdse controle: tekstbegrip / sleutelwoorden zoeken / schema maken
8 Nadenken over woordbetekenis
Na het lezen
9 Samenvatten en antwoord geven
10 Mening vormen over de tekst.

De handleiding geeft expliciet en uitgeschreven weer wanneer en hoe de leerkracht de strategieën kan modelleren (hardop denkend voordoen). Bovendien werden de strategieën ingewerkt in de vraagstellingen bij de teksten, zodat er op een systematische manier aan de verwerking van strategieën gewerkt wordt. Teksten worden daarom ook geregeld meermaals gelezen. Dat helpt bij vlot en vloeiend lezen èn zorgt voor een diepgaandere verwerking.

DIDACTISCHE SLEUTEL LEESMOTIVATIE

Autonoom (of innerlijk) gemotiveerde leerlingen doen het beter op begrijpend-leesgebied in vergelijking met gecontroleerd (of extern) gemotiveerde leerlingen.
Werk daarom zoveel mogelijk aan autonome leesmotivatie.
Die motivatie komt niet alleen door een goede tekstselectie, maar ook door de samenhang met andere didactische sleutels:

door interactie tijdens de lessen te stimuleren,
door uitdagende en functionele leestaken te selecteren,
door effectieve leesstrategieën te kunnen toepassen.

In Tijd voor Taal - accent werden de materialen verwerkt in thema’s met een talige insteek. Dat maakt dat de taalactiviteiten in een betekenisvolle, functionele en interactieve context gebeuren. De teksten waarmee de leerlingen aan de slag gaan zijn zo vaak mogelijk authentiek en werden geselecteerd om hun geestige, interessante of intrigerende inhoud in combinatie met een rijke taal. Bovendien biedt Tijd voor Taal - accent de Accentbib aan: een selectie van 20 boeken waaruit de fragmenten voor de leeslessen komen. Op die manier kan de leerkracht de klasbibliotheek verrijken met de boeken waaruit de fragmenten van de lessen begrijpend lezen komen.

DIDACTISCHE SLEUTEL TRANSFER

Om een vaardigheid echt onder de knie te krijgen, is het van belang dat leerlingen die vaardigheid ook in andere leergebieden kunnen toepassen.

Tijd voor Taal - accent biedt zowel fictie als non-fictie aan in de lessen begrijpend lezen. Deze teksten, in combinatie met het gehele taalthema, geven kansen om het thema uit te diepen in de lessen Wereldoriëntatie e.a.
Hoewel Tijd voor Taal – accent geen expliciete transfer voorziet naar andere leergebieden, kan de leerkracht de leesstrategieën, de woordenschataanpak… beklemtonen en herhalen bij andere lessen, eventueel geruggesteund door de informatieve leeslessen uit de thema’s van de taalmethode.

Advies bij het gebruik van Tijd voor Taal - accent

Alhoewel Tijd voor Taal - accent een sterke aanzet doet in de didactische sleutels voor begrijpend lezen, willen we de rol van de leerkracht en zijn eigenaarschap beklemtonen. Werken aan leesmotivatie in een brede context, transferkansen voor leesstrategieën zien en benutten, een degelijke expliciete instructie in leesstrategieën (al dan niet via modelling), interactiekansen aanreiken… blijven een eindverantwoordelijkheid van de leerkracht. Tijd voor Taal - accent zet de leerkracht via handige materialen en uitgeschreven didactische tips op weg, maar de leerkracht beslist in welke mate hij op deze aspecten inspeelt en en er actief mee aan de slag gaat. Veel meer dan het leermiddel maakt de leerkracht het verschil.